-
1 exter
exter or extĕrus (both forms only post-class. and very rare), tĕra, tĕrum, adj. [ comp. form, from ex], on the outside, outward, of another country, family, etc., foreign, strange (syn.: extraneus; alienus, peregrinus, adventicius).I.Pos. (in Cic. and Caes. used in the plur.):II.quod exter heres praestare cogeretur,
strange, Dig. 31, 1, 69:emancipatus vero aut exterus non aliter possunt hereditatem quaerere quam si, etc.,
ib. 29, 2, 84; cf. ib. 31, 1, 67, § 4:tactus corporis est sensus, vel cum res extera sese Insinuat, vel, etc.,
Lucr. 2, 435:vis,
id. 2, 277:haec lex socialis est, hoc jus nationum exterarum est,
Cic. Div. in Caecil. 5, 18:exterarum gentium multitudo,
Suet. Caes. 84:non modo vestris civibus, verum etiam exteris nationibus,
Cic. Font. 11, 25; cf.:apud exteras civitates,
Cic. Caecin. 34, 100:apud exteras nationes,
Caes. B. C. 3, 43 fin.;ad nationes exteras,
Quint. 11, 1, 89:apud exteros,
Plin. 18, 3, 5, § 22 et saep.:ab extero hoste atque longinquo,
Cic. Cat. 2, 13.—In neutr. plur. with gen.:ad extera Europae noscenda missus Himilco,
Plin. 2, 67, 67, § 169:ad extera corporum,
id. 22, 23, 49, § 103.—Comp.: extĕrĭor, us (in signif. scarcely differing from its pos.), outward, outer, exterior; opp. interior (rare but class.):III.cum alterum fecisset exteriorem, interiorem alterum amplexus orbem,
Cic. Univ. 7; cf.:simul ex navibus milites in exteriorem vallum tela jaciebant... et legionarii, interioris munitionis defensores,
Caes. B. C. 3, 63, 6:colle exteriore occupato,
id. B. G. 7, 79, 1:circumire exteriores mutiones jubet,
id. ib. 7, 87, 4:pares munitiones contra exteriorem hostem perfecit,
id. ib. 7, 74:comes exterior,
i. e. on the left side, Hor. S. 2, 5, 17.—Sup. in two forms, extrēmus and extĭmus or extŭmus [ sup. of ex; cf. Gr. eschatos, Curt. Gr. Etym. p. 387].A.extrēmus, a, um (which in post-class. lang. is itself compared; comp.:1.extremior,
App. M. 1, p. 105; 7, p. 188; sup.:extremissimus,
Tert. Apol. 19), the outermost, utmost, extreme (so most freq.; cf.: ultimus, postremus, novissimus, supremus, imus).Lit.:2.extremum oppidum Allobrogum est Geneva,
Caes. B. G. 1, 6, 3:flumen Axona, quod est in extremis Remorum finibus,
on the farthest borders, id. ib. 2, 5, 4:fines,
Liv. 39, 28, 2; 45, 29, 14; cf.:ad extremum finem provinciae Galliae venerunt,
id. 40, 16, 5:impiger extremos currit mercator ad Indos,
the remotest, Hor. Ep. 1, 1, 45:Tanaïs,
id. C. 3, 10, 1:in extrema fere parte epistolae,
near the end, Cic. Att. 6, 1, 20; cf.:in codicis extrema cera,
id. Verr. 2, 1, 36, § 92; but to denote the last part of a thing it is used more freq. in immediate connection with the substantive denoting the whole:quibus (litteris) in extremis,
at its end, id. Att. 14, 8, 1; cf.:in qua (epistola) extrema,
id. ib. 13, 45, 1:in extremo libro tertio,
at the end of the third book, id. Off. 3, 2, 9:in extrema oratione,
id. de Or. 1, 10, 41:in extremo ponte turrim constituit,
Caes. B. G. 6, 29, 3; cf.:ad extremas fossas castella constituit,
id. ib. 2, 8, 3:ab extremo agmine,
id. ib. 2, 11, 4:in extrema Cappadocia,
Cic. Fam. 15, 4, 4:extremis digitis aliquid attingere,
id. Cael. 12, 28 et saep. —In the neutr. absol. and as subst.: extrē-mum, i, n., an end, the end: divitias alii praeponunt, alii honores, multi etiam voluptates;beluarum hoc quidem extremum,
Cic. Lael. 6, 20:quod finitum est, habet extremum,
id. Div. 2, 50, 103:missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum,
at the end, Liv. 21, 8, 10: in "Equo Trojano" scis esse in extremo "sero sapiunt," Cic. Fam. 7, 16, 1; cf.:quod erat in extremo,
id. Att. 6, 9, 1.—With gen.:aliquid ad extremum causae reservatum,
Cic. Deiot. 13, 35 (cf. infra, 2. a. fin.):caelum ipsum, quod extremum atque ultumum mundi est,
id. Div. 2, 43, 91:ab Ocelo, quod est citerioris provinciae extremum,
Caes. B. G. 1, 10, 5:summum gulae fauces vocantur, extremum stomachus,
Plin. 11, 37, 68, § 179:in extremo montis,
Sall. J. 37, 4.— In plur.:extrema agminis,
Liv. 6, 32, 11:extrema Africae,
Plin. 8, 10, 10, § 31:extrema Galliae,
Flor. 3, 3, 1; 3, 20, 12; Tac. H. 5, 18; id. A. 4, 67; 4, 74.—Trop.a.In respect to time or the order of succession, the latest, last:a.inter prioris mensis senescentis extremum diem et novam lunam,
Varr. L. L. 6, § 10 Müll.:mensis anni Februarius,
Cic. Leg. 2, 21, 54:tempore diei,
Hirt. B. G. 8, 15, 6:eam amicitiam ad extremum finem vitae perduxit,
Liv. 37, 53, 8:matres ab extremo conspectu liberorum exclusae,
Cic. Verr. 2, 5, 45, § 118:manus extrema non accessit operibus ejus,
the finishing hand, the last touches, id. Brut. 33, 126:extremum illud est, ut te orem et obsecrem,
it remains only, id. Fam. 4, 13, 7; id. Att. 11, 16, 5.—To denote the last part of a thing (cf. above, 1.): quod eo die potest videri extrema et prima luna, i. e. the end and the beginning, Varr. L. L. l. l.:usque ad extremam aetatem ab adolescentia,
Nep. Cato, 2, 4; id. Att. 10, 3; cf.: ita tantum bellum Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit, Cic. de lmp. Pomp. 12, 35:extremo anno,
Liv. 2, 64, 1:extremo tempore,
in the last time, at last, Nep. Dat. 10; id. Epam. 9; id. Eum. 5, 3 al.:extrema pueritia,
Cic. de Imp. Pomp. 10, 28:extremo Peloponnesio bello,
Nep. Con. 1, 2: extremus dies, the close of day, the evening, Sil 7, 172; 14, 8.— Subst.:illum Praeteritum temnens extremos inter euntem,
Hor. S. 1, 1, 116; cf.: extremi primorum, extremis [p. 708] usque priores, id. Ep. 2, 2, 204:extremus dominorum,
Tac. H. 4, 42 fin.:die extremum erat,
Sall. J. 21, 2:extremum aestatis,
id. ib. 90, 1:extremo anni,
Liv. 35, 11, 1:sub extremum noctis,
Sil. 4, 88 al. —Prov.: extrema semper de ante factis judicant (cf. our wise after the event), Pub. Syr. 163 Rib.— Adv.: extremum.For the last time:b.alloquor extremum maestos abiturus amicos,
Ov. Tr. 1, 3, 15: cum diu occulte suspirassent, postea jam gemere, ad extremum vero loqui omnes et clamare coeperunt.—At last, finally, Cic. Att. 2, 21, 2:b.extremum tenues liquefacta medullas Tabuit,
Ov. M. 14, 431.—Adverb. phrase:ad extremum,
id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 4, 4, 2 et saep.; cf., strengthened by tum:invenire quod dicas... deinde... post... tum ad extremum agere ac pronuntiare,
Cic. de Or. 2, 19, 79; and strengthened by denique:ad extremum ipsa denique necessitate excitantur,
id. Sest. 47, 100:decimo loco testis exspectatus et ad extremum reservatus dixit, etc.,
till the end, to the last, id. Caecin. 10, 28:ad extremum,
Ov. P. 1, 9, 28; 3, 7, 20;for which: in extremum (durare),
id. H. 7, 111:qui extremo mortuus est,
at last, Dig. 32, 1, 81:extremo,
Nep. Ham. 2, 3.—Extreme in quality or degree; used, like ultimus, to denote both the highest and the lowest grade.(α).The utmost, highest, greatest: cum extremum hoc sit (sentis enim, credo, me jam diu, quod telos Graeci dicunt, id dicere tum extremum, tum ultimum, tum summum:(β).licebit etiam finem pro extremo aut ultimo dicere) cum igitur hoc sit extremum, congruenter naturae vivere, etc.,
Cic. Fin. 3, 7, 26:extremam famem sustentare,
Caes. B. G. 7, 17, 3:ad extrema et inimicissima jura tam cupide decurrebas,
Cic. Quint. 15, 48; cf.:decurritur ad illud extremum atque ultimum S. C., Dent operam consules, etc.,
Caes. B. C. 1, 5, 3:extremam rationem belli sequens,
id. ib. 3, 44, 1:neque aliud se fatigando nisi odium quaerere, extremae dementiae est,
is the height of madness, Sall. J. 3, 3:in extremis suis rebus,
in the utmost, greatest danger, Caes. B. G. 2, 25 fin.:res,
Suet. Ner. 6 fin.; cf.:res jam ad extremum perducta casum,
Caes. B. G. 3, 5, 1:necessitate extrema ad mortem agi,
Tac. A. 13, 1.— Subst.: si nihil in Lepido spei sit, descensurum ad extrema, to desperate measures, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:ad extrema perventum est,
Curt. 4, 14, 14:ad extrema ventum foret, ni, etc.,
Liv. 2, 47, 8:compellere ad extrema deditionis,
to surrender at discretion, Flor. 4, 5; cf.:famem, ferrum et extrema pati,
Tac. H. 4, 59:plura de extremis loqui,
id. ib. 2, 47 al.:res publica in extremo sita,
Sall. C. 52, 11;Sen. de Ira, 1, 11, 5.—Adverb.: improbus homo, sed non ad extremum perditus,
utterly, Liv. 23, 2, 4.—The lowest, vilest, meanest (perh. not ante-Aug.):B.mancipia,
Sen. Ep. 70 fin.:latrones,
App. M. 3, p. 131:quidam sortis extremae juvenis,
Just. 15, 1:alimenta vitae,
Tac. A. 6, 24:extremi ingenii est,
Liv. 22, 29, 8.—extĭmus or extŭmus, a, um, the outermost, farthest, most remote (rare but class.):novem orbes, quorum unus est caelestis, extimus, qui reliquos omnes complectitur,
Cic. Rep. 6, 17:circum caesura membrorum,
Lucr. 3, 219; 4, 647:promontorium Oceani,
Plin. 5, 1, 1, § 1:gentes,
id. 2, 78, 80, § 190: factus sum extimus a vobis, i. e. discarded, estranged, Plaut. Fragm. ap. Prisc. p. 609 P.— Subst.:Apuliae extima,
the borders, Plin. 6, 34, 39, § 217. -
2 extremum
exter or extĕrus (both forms only post-class. and very rare), tĕra, tĕrum, adj. [ comp. form, from ex], on the outside, outward, of another country, family, etc., foreign, strange (syn.: extraneus; alienus, peregrinus, adventicius).I.Pos. (in Cic. and Caes. used in the plur.):II.quod exter heres praestare cogeretur,
strange, Dig. 31, 1, 69:emancipatus vero aut exterus non aliter possunt hereditatem quaerere quam si, etc.,
ib. 29, 2, 84; cf. ib. 31, 1, 67, § 4:tactus corporis est sensus, vel cum res extera sese Insinuat, vel, etc.,
Lucr. 2, 435:vis,
id. 2, 277:haec lex socialis est, hoc jus nationum exterarum est,
Cic. Div. in Caecil. 5, 18:exterarum gentium multitudo,
Suet. Caes. 84:non modo vestris civibus, verum etiam exteris nationibus,
Cic. Font. 11, 25; cf.:apud exteras civitates,
Cic. Caecin. 34, 100:apud exteras nationes,
Caes. B. C. 3, 43 fin.;ad nationes exteras,
Quint. 11, 1, 89:apud exteros,
Plin. 18, 3, 5, § 22 et saep.:ab extero hoste atque longinquo,
Cic. Cat. 2, 13.—In neutr. plur. with gen.:ad extera Europae noscenda missus Himilco,
Plin. 2, 67, 67, § 169:ad extera corporum,
id. 22, 23, 49, § 103.—Comp.: extĕrĭor, us (in signif. scarcely differing from its pos.), outward, outer, exterior; opp. interior (rare but class.):III.cum alterum fecisset exteriorem, interiorem alterum amplexus orbem,
Cic. Univ. 7; cf.:simul ex navibus milites in exteriorem vallum tela jaciebant... et legionarii, interioris munitionis defensores,
Caes. B. C. 3, 63, 6:colle exteriore occupato,
id. B. G. 7, 79, 1:circumire exteriores mutiones jubet,
id. ib. 7, 87, 4:pares munitiones contra exteriorem hostem perfecit,
id. ib. 7, 74:comes exterior,
i. e. on the left side, Hor. S. 2, 5, 17.—Sup. in two forms, extrēmus and extĭmus or extŭmus [ sup. of ex; cf. Gr. eschatos, Curt. Gr. Etym. p. 387].A.extrēmus, a, um (which in post-class. lang. is itself compared; comp.:1.extremior,
App. M. 1, p. 105; 7, p. 188; sup.:extremissimus,
Tert. Apol. 19), the outermost, utmost, extreme (so most freq.; cf.: ultimus, postremus, novissimus, supremus, imus).Lit.:2.extremum oppidum Allobrogum est Geneva,
Caes. B. G. 1, 6, 3:flumen Axona, quod est in extremis Remorum finibus,
on the farthest borders, id. ib. 2, 5, 4:fines,
Liv. 39, 28, 2; 45, 29, 14; cf.:ad extremum finem provinciae Galliae venerunt,
id. 40, 16, 5:impiger extremos currit mercator ad Indos,
the remotest, Hor. Ep. 1, 1, 45:Tanaïs,
id. C. 3, 10, 1:in extrema fere parte epistolae,
near the end, Cic. Att. 6, 1, 20; cf.:in codicis extrema cera,
id. Verr. 2, 1, 36, § 92; but to denote the last part of a thing it is used more freq. in immediate connection with the substantive denoting the whole:quibus (litteris) in extremis,
at its end, id. Att. 14, 8, 1; cf.:in qua (epistola) extrema,
id. ib. 13, 45, 1:in extremo libro tertio,
at the end of the third book, id. Off. 3, 2, 9:in extrema oratione,
id. de Or. 1, 10, 41:in extremo ponte turrim constituit,
Caes. B. G. 6, 29, 3; cf.:ad extremas fossas castella constituit,
id. ib. 2, 8, 3:ab extremo agmine,
id. ib. 2, 11, 4:in extrema Cappadocia,
Cic. Fam. 15, 4, 4:extremis digitis aliquid attingere,
id. Cael. 12, 28 et saep. —In the neutr. absol. and as subst.: extrē-mum, i, n., an end, the end: divitias alii praeponunt, alii honores, multi etiam voluptates;beluarum hoc quidem extremum,
Cic. Lael. 6, 20:quod finitum est, habet extremum,
id. Div. 2, 50, 103:missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum,
at the end, Liv. 21, 8, 10: in "Equo Trojano" scis esse in extremo "sero sapiunt," Cic. Fam. 7, 16, 1; cf.:quod erat in extremo,
id. Att. 6, 9, 1.—With gen.:aliquid ad extremum causae reservatum,
Cic. Deiot. 13, 35 (cf. infra, 2. a. fin.):caelum ipsum, quod extremum atque ultumum mundi est,
id. Div. 2, 43, 91:ab Ocelo, quod est citerioris provinciae extremum,
Caes. B. G. 1, 10, 5:summum gulae fauces vocantur, extremum stomachus,
Plin. 11, 37, 68, § 179:in extremo montis,
Sall. J. 37, 4.— In plur.:extrema agminis,
Liv. 6, 32, 11:extrema Africae,
Plin. 8, 10, 10, § 31:extrema Galliae,
Flor. 3, 3, 1; 3, 20, 12; Tac. H. 5, 18; id. A. 4, 67; 4, 74.—Trop.a.In respect to time or the order of succession, the latest, last:a.inter prioris mensis senescentis extremum diem et novam lunam,
Varr. L. L. 6, § 10 Müll.:mensis anni Februarius,
Cic. Leg. 2, 21, 54:tempore diei,
Hirt. B. G. 8, 15, 6:eam amicitiam ad extremum finem vitae perduxit,
Liv. 37, 53, 8:matres ab extremo conspectu liberorum exclusae,
Cic. Verr. 2, 5, 45, § 118:manus extrema non accessit operibus ejus,
the finishing hand, the last touches, id. Brut. 33, 126:extremum illud est, ut te orem et obsecrem,
it remains only, id. Fam. 4, 13, 7; id. Att. 11, 16, 5.—To denote the last part of a thing (cf. above, 1.): quod eo die potest videri extrema et prima luna, i. e. the end and the beginning, Varr. L. L. l. l.:usque ad extremam aetatem ab adolescentia,
Nep. Cato, 2, 4; id. Att. 10, 3; cf.: ita tantum bellum Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit, Cic. de lmp. Pomp. 12, 35:extremo anno,
Liv. 2, 64, 1:extremo tempore,
in the last time, at last, Nep. Dat. 10; id. Epam. 9; id. Eum. 5, 3 al.:extrema pueritia,
Cic. de Imp. Pomp. 10, 28:extremo Peloponnesio bello,
Nep. Con. 1, 2: extremus dies, the close of day, the evening, Sil 7, 172; 14, 8.— Subst.:illum Praeteritum temnens extremos inter euntem,
Hor. S. 1, 1, 116; cf.: extremi primorum, extremis [p. 708] usque priores, id. Ep. 2, 2, 204:extremus dominorum,
Tac. H. 4, 42 fin.:die extremum erat,
Sall. J. 21, 2:extremum aestatis,
id. ib. 90, 1:extremo anni,
Liv. 35, 11, 1:sub extremum noctis,
Sil. 4, 88 al. —Prov.: extrema semper de ante factis judicant (cf. our wise after the event), Pub. Syr. 163 Rib.— Adv.: extremum.For the last time:b.alloquor extremum maestos abiturus amicos,
Ov. Tr. 1, 3, 15: cum diu occulte suspirassent, postea jam gemere, ad extremum vero loqui omnes et clamare coeperunt.—At last, finally, Cic. Att. 2, 21, 2:b.extremum tenues liquefacta medullas Tabuit,
Ov. M. 14, 431.—Adverb. phrase:ad extremum,
id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 4, 4, 2 et saep.; cf., strengthened by tum:invenire quod dicas... deinde... post... tum ad extremum agere ac pronuntiare,
Cic. de Or. 2, 19, 79; and strengthened by denique:ad extremum ipsa denique necessitate excitantur,
id. Sest. 47, 100:decimo loco testis exspectatus et ad extremum reservatus dixit, etc.,
till the end, to the last, id. Caecin. 10, 28:ad extremum,
Ov. P. 1, 9, 28; 3, 7, 20;for which: in extremum (durare),
id. H. 7, 111:qui extremo mortuus est,
at last, Dig. 32, 1, 81:extremo,
Nep. Ham. 2, 3.—Extreme in quality or degree; used, like ultimus, to denote both the highest and the lowest grade.(α).The utmost, highest, greatest: cum extremum hoc sit (sentis enim, credo, me jam diu, quod telos Graeci dicunt, id dicere tum extremum, tum ultimum, tum summum:(β).licebit etiam finem pro extremo aut ultimo dicere) cum igitur hoc sit extremum, congruenter naturae vivere, etc.,
Cic. Fin. 3, 7, 26:extremam famem sustentare,
Caes. B. G. 7, 17, 3:ad extrema et inimicissima jura tam cupide decurrebas,
Cic. Quint. 15, 48; cf.:decurritur ad illud extremum atque ultimum S. C., Dent operam consules, etc.,
Caes. B. C. 1, 5, 3:extremam rationem belli sequens,
id. ib. 3, 44, 1:neque aliud se fatigando nisi odium quaerere, extremae dementiae est,
is the height of madness, Sall. J. 3, 3:in extremis suis rebus,
in the utmost, greatest danger, Caes. B. G. 2, 25 fin.:res,
Suet. Ner. 6 fin.; cf.:res jam ad extremum perducta casum,
Caes. B. G. 3, 5, 1:necessitate extrema ad mortem agi,
Tac. A. 13, 1.— Subst.: si nihil in Lepido spei sit, descensurum ad extrema, to desperate measures, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:ad extrema perventum est,
Curt. 4, 14, 14:ad extrema ventum foret, ni, etc.,
Liv. 2, 47, 8:compellere ad extrema deditionis,
to surrender at discretion, Flor. 4, 5; cf.:famem, ferrum et extrema pati,
Tac. H. 4, 59:plura de extremis loqui,
id. ib. 2, 47 al.:res publica in extremo sita,
Sall. C. 52, 11;Sen. de Ira, 1, 11, 5.—Adverb.: improbus homo, sed non ad extremum perditus,
utterly, Liv. 23, 2, 4.—The lowest, vilest, meanest (perh. not ante-Aug.):B.mancipia,
Sen. Ep. 70 fin.:latrones,
App. M. 3, p. 131:quidam sortis extremae juvenis,
Just. 15, 1:alimenta vitae,
Tac. A. 6, 24:extremi ingenii est,
Liv. 22, 29, 8.—extĭmus or extŭmus, a, um, the outermost, farthest, most remote (rare but class.):novem orbes, quorum unus est caelestis, extimus, qui reliquos omnes complectitur,
Cic. Rep. 6, 17:circum caesura membrorum,
Lucr. 3, 219; 4, 647:promontorium Oceani,
Plin. 5, 1, 1, § 1:gentes,
id. 2, 78, 80, § 190: factus sum extimus a vobis, i. e. discarded, estranged, Plaut. Fragm. ap. Prisc. p. 609 P.— Subst.:Apuliae extima,
the borders, Plin. 6, 34, 39, § 217. -
3 exter
exter u. exterus, a, um (v. ex), außen befindlich, auswärtig, äußerlich, I) Positiv: heres exter, ICt.: exterae nationes et gentes, Cic.: nationes, Caes. u. Lact.: gentes, Cels.: civitates, Cic. – subst., emancipatus aut exterus, ICt.: apud exteros, Plin.: extera Europae, Plin. – II) Compar. exterior, ius, Genet. iōris, zB. orbis, Cic.: hostis, Caes.: exteriorem, ire alci (= latus tegere), einem zur Linken gehen, Hor. – III) Superl. A) extrēmus, a, um, der äußerste, 1) eig., subst. extrēmum, i, n., das Äußerste, caelum, quod extremum atque ultimum mundi est, Cic. – Dah. a) der äußerste, letzte, pars, Cic.: mensis, Cic.: vitae dies, Cic.: manus, letzte Hand = Vollendung, Cic. – und der entfernteste der Gegend nach, ludi, Hor.: orbis, Ov. – subst., extrēmum, ī, n., das Äußerste, Letzte, das Ende, extremum habet, hat ein Ende, Cic.: fuit illud extremum, ut etc., das Ende vom Liede war, daß usw., Cic.: extremum aestatis, Ende des Sommers, Sall.: hiemis, anni, Liv.: in extremum, bis zu Ende, Ov.: in extremum mundi, Sen.: ad extremum, am Ende eines Geschosses usw., Liv., am Schlusse (des Schreibens), Cic.: ad extremum aevi, Sen.: u. so Plur. subst., extrēma, ōrum, n., das Äußerste, das Ende, agri, Cic.: per extrema finium, Liv.: dah. das Lebensende, der Tod, Verg. Aen. 6, 457. – ad extremum, adv., α) = bis zu Ende, bis zuletzt, ad extremum reservatus, Cic. – β) zuletzt, endlich, Cic. – γ) äußerst, ad extr. perditus, Liv. – u. extremum, adv., α) = am Ende, endlich, Ov. met. 14, 431. β) zum letzten Male, extr. affari od. alloqui alqm, Verg. Aen. 9, 484. Ov. trist. 1, 3, 15: extremum in sidera versus anhelat, Stat. Theb. 10, 935. – extremo, am Ende, endlich, Nep. Hann. 2, 3. Suet. Vesp. 7, 3. – b) zur Bezeichnung des äußersten Teiles, des Endes in Raum u. Zeit (s. Bremi Nep. Con. 1, 2), gew. im Abl. mit u. ohne in = am Ende, am Schlusse des (der) usw., in extremo libro, Cic.: u. so bl. in extremo, am Schlusse des Briefes, Cic.: in extrema oratione, Cic.: in hac insula extrema, Cic.: in extrema Europa, am äußersten Ende Europas, Tac.: extremo bello, Nep.: extremo anno, Liv. – c) (von außen nach innen gerechnet) zur Bezeichnung des innersten Teils, der innerste, extremis medullis, Catull. 64, 196: in extremis ossibus, Ov. her. 4, 70. – 2) übtr.: a) äußerst, d.i. was man nur im höchsten Notfalle tut od. gebraucht, senatus consultum, Caes. – b) der äußerste, d.i. ärgste, gefährlichste, bedenklichste, schlimmste, größte (von jeder Lage, in der keine Rettung zu hoffen ist), tempora, äußerste Not, Cic.: fames, Caes.: desperatio, Tac.: extremum bonorum, malorum, das größte Gut, Übel, Cic. – neutr. subst., omnes suas fortunas in extremo sitas, Sall.: vitam ipsam in extremum adductam, Tac.: ventum ad extrema, nisi etc., Tac.: ad extrema perventum est, zum Äußersten, Curt.: extrema pati, Verg. u. Tac.: extrema metuere, Suet. – m. Genet., quotiens in extrema periculorum ventum, Liv.: quae captarum urbium extrema sunt patiebantur, Liv. – c) der niedrigste, schlechteste, haud Ligurum extremus, Verg.: sors, Iustin.: extremi ingenii (ein gar arger Schwachkopf, ganz unfähig) est, qui etc., Liv. – Von extremus haben Spätere einen neuen Compar. extremius, Apul. met. 1, 8 u. 7, 2. Tert. de anim. 33: u. Superl. extremissimi, Tert. apol. 19. – B) extimus (extumus), a, um, der äußerste (Ggstz. citimus), membrorum circum caesura, Lucr. 3, 219: ora, Varro fr. bei Prisc. 3, 25: aevitatis meta, Varro sat. Men. 544: orbis, Cic. de rep. 6, 17: sinus (Ggstz. primus), Plin. 3, 5: gentes, Plin. 2, 190: promunturium, Plin. 5, 2: litus, Fronto Arion p. 237, 20 N.; u. oft bei Spät. (s. Neue-Wagener Formenl.3 2, 192 f.). – neutr. pl. subst., Apuliae extuma, Plin. 6, 217: Thraciarum extima, Treb. Poll. XXX tyr. 12, 13: extima limitum, Amm. 17, 13, 27: extima Galliarum, Amm. 20, 10, 2.
-
4 Fremde [2]
2. Fremde, die, I) = fremde Person, s. fremd no. I, 1. – II) = das Ausland: terrae externae. loca externa. – terrae remotiores od. longinquiores (entferntere Länder). – gentes externae od. exterae (die auswärtigen Völker). – Ist es = »die Fremden«, der Plur. der Ausdrr. zu »der Fremde«, s. »fremd no. I, 1«. – in der Fr., apud exteros (im Auslande). – peregre (z.B. habitare): der Tod in der Fr., mors peregrina. – in die Fr., peregre (z.B. abire, proficisci). – aus der Fr., peregre (z.B. redire; u. alqm accire in regnum, d. i. jmd. auf den Thron rufen): aus der Fr. gekommen, angenommen etc., adventicius (z.B. vitium). – in der Fr. sich aufhalten, morari in externis (im Auslande verweilen). – peregrinari: in der Fr. sterben, inter gentes externas mori.
-
5 principalis
[st1]1 [-] princĭpālis, e: a - originaire, primitif, naturel. - principales causae, Cic. Fat. 9: les causes premières. b - principal, fondamental, capital, supérieur. - principalis quaestio, Quint. 4, 3, 1: question principale. --- cf. Plin. 10, 41, etc. - principale fuit, Plin. 18, 22: ç'a été l'essentiel, la tache maîtresse. - principalior, Tert. An. 43. c - qui a trait au prince, à l'empereur, impérial. - principales curae, Plin. Pan. 79: les soins du gouvernement. - fortuna principalis, Tac. H. 2, 81: la fortune du prince. - cf. Tac. H. 1, 13; 4, 40; Suet. Cl. 17 11 4. d - qui appartient aux principes dans la légion. - Veg. Mil. 2, 15, 1; Cod. Th. 12, 1, 151. e - relatif au quartier général dans le camp. - porta principalis: la porte principale [à droite et à gauche]. --- Liv. 4, 19 ; P. Fest. 224. - via principalis, Liv. 10, 33: la voie principale [longeant les tentes de l'état-major]. [st1]2 [-] princĭpālis, is, m.: a - sorte d'officier civil. --- Cod. Just. 9, 51, 1. b - le premier personnage d'une ville. --- Symm. Ep. 9, 1.* * *[st1]1 [-] princĭpālis, e: a - originaire, primitif, naturel. - principales causae, Cic. Fat. 9: les causes premières. b - principal, fondamental, capital, supérieur. - principalis quaestio, Quint. 4, 3, 1: question principale. --- cf. Plin. 10, 41, etc. - principale fuit, Plin. 18, 22: ç'a été l'essentiel, la tache maîtresse. - principalior, Tert. An. 43. c - qui a trait au prince, à l'empereur, impérial. - principales curae, Plin. Pan. 79: les soins du gouvernement. - fortuna principalis, Tac. H. 2, 81: la fortune du prince. - cf. Tac. H. 1, 13; 4, 40; Suet. Cl. 17 11 4. d - qui appartient aux principes dans la légion. - Veg. Mil. 2, 15, 1; Cod. Th. 12, 1, 151. e - relatif au quartier général dans le camp. - porta principalis: la porte principale [à droite et à gauche]. --- Liv. 4, 19 ; P. Fest. 224. - via principalis, Liv. 10, 33: la voie principale [longeant les tentes de l'état-major]. [st1]2 [-] princĭpālis, is, m.: a - sorte d'officier civil. --- Cod. Just. 9, 51, 1. b - le premier personnage d'une ville. --- Symm. Ep. 9, 1.* * *Principalis, et hoc principale, pen. prod. Plin. iun. De prince, Appartenant au prince.\Tropus, sermo a naturali et principali significatione translatus ad aliam. Quintil. De la principale signification.\De cultura agri praecipere, principale fuit apud exteros. Plin. Ce a esté la chose la plus principale, et dequoy ils ont tenu plus de compte, ou Ce a esté l'office des princes, les grands princes en escrivoyent.\Paratus principalis. Tacit. Apparat de prince. -
6 exter
exter u. exterus, a, um (v. ex), außen befindlich, auswärtig, äußerlich, I) Positiv: heres exter, ICt.: exterae nationes et gentes, Cic.: nationes, Caes. u. Lact.: gentes, Cels.: civitates, Cic. – subst., emancipatus aut exterus, ICt.: apud exteros, Plin.: extera Europae, Plin. – II) Compar. exterior, ius, Genet. iōris, zB. orbis, Cic.: hostis, Caes.: exteriorem, ire alci (= latus tegere), einem zur Linken gehen, Hor. – III) Superl. A) extrēmus, a, um, der äußerste, 1) eig., subst. extrēmum, i, n., das Äußerste, caelum, quod extremum atque ultimum mundi est, Cic. – Dah. a) der äußerste, letzte, pars, Cic.: mensis, Cic.: vitae dies, Cic.: manus, letzte Hand = Vollendung, Cic. – und der entfernteste der Gegend nach, ludi, Hor.: orbis, Ov. – subst., extrēmum, ī, n., das Äußerste, Letzte, das Ende, extremum habet, hat ein Ende, Cic.: fuit illud extremum, ut etc., das Ende vom Liede war, daß usw., Cic.: extremum aestatis, Ende des Sommers, Sall.: hiemis, anni, Liv.: in extremum, bis zu Ende, Ov.: in extremum mundi, Sen.: ad extremum, am Ende eines Geschosses usw., Liv., am Schlusse (des Schreibens), Cic.: ad extremum aevi, Sen.: u. so Plur. subst., extrēma, ōrum, n., das Äußerste, das Ende, agri, Cic.: per extrema finium, Liv.: dah. das Lebensende, der Tod, Verg. Aen. 6, 457. – ad extremum, adv., α) = bis zu Ende, bis zuletzt, ad extre-————mum reservatus, Cic. – β) zuletzt, endlich, Cic. – γ) äußerst, ad extr. perditus, Liv. – u. extremum, adv., α) = am Ende, endlich, Ov. met. 14, 431. β) zum letzten Male, extr. affari od. alloqui alqm, Verg. Aen. 9, 484. Ov. trist. 1, 3, 15: extremum in sidera versus anhelat, Stat. Theb. 10, 935. – extremo, am Ende, endlich, Nep. Hann. 2, 3. Suet. Vesp. 7, 3. – b) zur Bezeichnung des äußersten Teiles, des Endes in Raum u. Zeit (s. Bremi Nep. Con. 1, 2), gew. im Abl. mit u. ohne in = am Ende, am Schlusse des (der) usw., in extremo libro, Cic.: u. so bl. in extremo, am Schlusse des Briefes, Cic.: in extrema oratione, Cic.: in hac insula extrema, Cic.: in extrema Europa, am äußersten Ende Europas, Tac.: extremo bello, Nep.: extremo anno, Liv. – c) (von außen nach innen gerechnet) zur Bezeichnung des innersten Teils, der innerste, extremis medullis, Catull. 64, 196: in extremis ossibus, Ov. her. 4, 70. – 2) übtr.: a) äußerst, d.i. was man nur im höchsten Notfalle tut od. gebraucht, senatus consultum, Caes. – b) der äußerste, d.i. ärgste, gefährlichste, bedenklichste, schlimmste, größte (von jeder Lage, in der keine Rettung zu hoffen ist), tempora, äußerste Not, Cic.: fames, Caes.: desperatio, Tac.: extremum bonorum, malorum, das größte Gut, Übel, Cic. – neutr. subst., omnes suas fortunas in extremo sitas, Sall.: vitam ipsam in extremum adductam, Tac.: ventum ad extrema, nisi etc.,————Tac.: ad extrema perventum est, zum Äußersten, Curt.: extrema pati, Verg. u. Tac.: extrema metuere, Suet. – m. Genet., quotiens in extrema periculorum ventum, Liv.: quae captarum urbium extrema sunt patiebantur, Liv. – c) der niedrigste, schlechteste, haud Ligurum extremus, Verg.: sors, Iustin.: extremi ingenii (ein gar arger Schwachkopf, ganz unfähig) est, qui etc., Liv. – Von extremus haben Spätere einen neuen Compar. extremius, Apul. met. 1, 8 u. 7, 2. Tert. de anim. 33: u. Superl. extremissimi, Tert. apol. 19. – B) extimus (extumus), a, um, der äußerste (Ggstz. citimus), membrorum circum caesura, Lucr. 3, 219: ora, Varro fr. bei Prisc. 3, 25: aevitatis meta, Varro sat. Men. 544: orbis, Cic. de rep. 6, 17: sinus (Ggstz. primus), Plin. 3, 5: gentes, Plin. 2, 190: promunturium, Plin. 5, 2: litus, Fronto Arion p. 237, 20 N.; u. oft bei Spät. (s. Neue-Wagener Formenl.3 2, 192 f.). – neutr. pl. subst., Apuliae extuma, Plin. 6, 217: Thraciarum extima, Treb. Poll. XXX tyr. 12, 13: extima limitum, Amm. 17, 13, 27: extima Galliarum, Amm. 20, 10, 2. -
7 principalis
princĭpālis, e, adj. [princeps].I.In gen., first, original, primitive (class.):II.causae,
Cic. Fat. 5, 9:est igitur tropus sermo a naturali et principali significatione translatus ad aliam,
Quint. 9, 1, 4:verba,
Gell. 11, 15, 5.—In partic.A.In rank, first in rank, station, or esteem, chief, principal:a. b.viri,
App. Flor. p. 363, 38.—Of things abstr. and concr.:pici principales in auguriis,
Plin. 10, 18, 20, § 41:principalia in Arabiā tus, et myrrha,
id. 12, 13, 30, § 51:principalia aquatilium,
id. 31, 6, 38, § 72:causarum aliae sunt perfectae et principales, aliae adjuvantes et proximae,
Cic. Fat. 18, 41:quaestio,
Quint. 4, 4, 1:post haec duo principalia subjungebat illa non minus intuenda,
after these two principal points, Col. 1, 3, 3:principali studio (i. e. praecipuo),
Gell. 13, 10, 1:principalia verba,
primitive, id. 11, 15, 5:de culturā agri praecipere, principale fuit et apud exteros,
a principal thing, Plin. 18, 3, 5, § 22:principalis obligatio, res (opp. accessio),
Gai. Inst. 3, 126.— Comp.:principalior,
Tert. Anim. 43: principaliora quaeque, id. cont. Marc. 4, 36.—As subst.: princĭpālis, is, m.The chief magistrate of a municipality, Symm. Ep. 9, 1; Dig. 48, 19, 27; Isid. Orig. 9, 4:c.principalis aut decurio,
Cod. Just. 10, 31, 33; 10, 34, 2, § 1.—An inferior officer, Dig. 49, 16, 13.—2.Of or belonging to a prince or ruler, princely, imperial, the emperor's (post-Aug.):B.principalis quies,
Vell. 2, 56, 3:fastigium,
id. 1, 11, 6:opera,
id. 2, 124, 3:curae,
Plin. Pan. 79:copiae,
id. ib. 82:apparatus arrogantiae principalis,
id. ib. 76:beneficia,
id. ib. 36:matrimonium,
Tac. H. 1, 22:commentarii,
id. ib. 4, 40:fortuna,
id. ib. 2, 81:scortum,
id. ib. 1, 13:majestas,
Suet. Claud. 17:res,
id. Calig. 39:bonum,
Plin. 13, 3, 4, § 22: vox, Just. Inst. prooem. 3.—Of or belonging to the principes, i. e. to the second line in the order of battle (post-class.), Cod. Th. 12, 1, 151; Veg. Mil. 2, 15, 1.—2.Of or belonging to the principium in a camp: principalis castrorum porta nominatur, quod in eo loco est, in quo principes ordines tendunt, Paul. ex Fest. p. 224 Müll.:A.manipulos legionum principali viā inducit,
Liv. 10, 33:porta principalis dextra,
id. 4, 19; cf. id. 40, 27. — Adv.: princĭpālĭter.In gen., chiefly, principally (post-class.):B.plurimae bestiae, sed principaliter leones,
Sol. 27:negotium gerere,
Dig. 3, 2, 4.—In partic., like a prince, imperially (post-Aug.):gaudere,
Sen. Cons. ad Polyb. 36:mores juventutis quam principaliter formas!
Plin. Pan. 47:institutae leges,
Arn. 1, 2, 2: non principaliter, incidentally, Mos. et Rom. Leg. Coll. 12, 7, 5.
См. также в других словарях:
UNCTUARIUM — Caecilio Plinio, l. 2. Ep. 17. quod Iulio Polluci Α᾿λειπτήριον, aliis Elaeothesium, quarta fuit apud Veteres Gymnasii pars, in quo luctaturi vel alias exercitationes aut etiam balneas adituri, qui in Coryceo seu Apodyterio, parte tertia, vestes… … Hofmann J. Lexicon universale
PROTONOBILISSIMUS — apud Ughellum in Archiepiscopis Barensibus, Basilius Imperialis Protonobilissimus, dignitas fuit Palatina apud Imperatores Constantinopolitanes, Graece Πρωτονωβελίςςιμος. de qua vide Car. du Fresne, ad alexiadem, p. 339. Eôdem elogiô Ludovicum… … Hofmann J. Lexicon universale
CHLAMYS — vestimentum fere militare, tunicae superindui solitum; unde quemadmodum toga pacis, ita Chlamys belli insigne fuit; Philostratus, l. 5. c. 45. Χλαμύδος ἠράςθη καὶ ςτρατιώτου βίον, Chlamydem et militarem vitam amavit. An sicuti χλαῖνα, quod hieme… … Hofmann J. Lexicon universale
COMITES Palatini — alias Comites Palatii, German. Pfalizgraven. Vide B. Rhenan. l. 3. p. 235. qui Palatinum, a Palas regione ducit. Dicti olim, qui officia in Palatio Principis administrabant, inprimis κατ᾿ ἐξοχην` Comes Palatinus dictus est, quem sub Carolo Magno… … Hofmann J. Lexicon universale
PARLAMENTUM — a Gall. parler, i. e. loqui, Colloquium signat sollenne omnium Ordinum Regni, auctoritate solius Regis, ad consulendum, statuendumque de negotiis regni, indictum. Parliamentum et Parlementum quibusdam. Huius specimen inter Normannos, Saxones,… … Hofmann J. Lexicon universale
compte — Compte, m. penac. Le quayer où est la recepte et la mise, Accepti et expensi tabula, voyez Compter. Ratio. A ton compte, Vt rationem te dictare intelligo. Ce compte que nous venons de faire, est le compte de Grecin, Is calculus Grecini rationem… … Thresor de la langue françoyse
Emo Lucius Vriemoet — (* Dezember 1699 in Emden; † 15. Juni 1760 in Franeker) war ein deutscher reformierter Theologe und Orientalist. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Wirken 3 Werke … Deutsch Wikipedia
Johann Heinrich Schramm — (* 20. März 1676 in Girkhausen (Bad Berleburg); † 20. Januar 1753 in Herborn) war ein deutscher reformierter Theologe. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Wirken 3 Familie … Deutsch Wikipedia
HOLLANDIA — Comitatus Galliae Belgicae, dicta quasi Holtlandia, terra lignosa, ut quidam volunt: alii vero existimant eam dici Hollandiam, quasi tertam cavernosam: alii a foeno Hollandiam, quasi Hoylandiam nominatam arbitrantur: sed alii aliam erymologiam… … Hofmann J. Lexicon universale
VINUM — quô Auctore mortalibus sit monstratum, diximus paulo supra. Graecis id Oeneum, unde et οἴνου nomen, an Icarum, Italis Ianum, dedisse, refert Athenaeus, l. 15. uti et far: sed utrumque non tam potui aut cibo quam divino cultui et sacris… … Hofmann J. Lexicon universale
LITERAE — quem primum habeant Auctorem, inter Gentiles admodum fuit controversum, reste Plin. l. 7. c. 56. ubi ait: Literas semper arbitror Assyrias fuisse: sed alii apud Aegyptios a Mercurio, ut A. Gellius: alii apud Syros repertas volunt. Anticlides in… … Hofmann J. Lexicon universale